Portret Doriana Greya (1890), Oscar Wilde
Ta książka bez wątpienia urzeka swoim językiem - warto przeczytać ją w oryginale! Już same dialogi dotyczące sztuki, wolności i kobiet na samym początku powieści sprawiają, że czujemy się przeniesieni do XIX wiecznego świata eleganckich dżentelmenów. Czy lektura tej książki pomimo wszystko nie zaboli nas gdzieś głęboko, głęboko w sercu, gdy zdamy sobie sprawę, że wszyscy nosimy w sobie tę jedną, ale jak brzemienną w skutki winę - próżność?
[notatka ze spotkania Koła Naukowego Komparatystyki Literackiej 23.03.2020 r.]
Pytania moderatora
- czy Lord Henryk jest odpowiedzialny za czyny Doriana?
- co Dorian Grey ma wspólnego ze współczesnymi produkcjami na temat wampirów?
- co oznacza twierdzenie, że „wraz ze śmiercią Doriana sztuka i życie wracają na swoje miejsce”?
1. Analiza impresjonistyczna
Walory pozytywne: kontrowersyjny i niejednoznaczny bohater, nacisk na psychologię postaci, temat młodości i piękna jako rządzących społeczeństwem.
Walory negatywne: przesada w zachowaniu postaci, nierealistyczne relacje między postaciami, pompatyczny styl wypowiedzi postaci.
2. Stylistyka
Wyszukany język postaci, liczne aforyzmy.
Styl powieści jest pełen aluzji, metaforyczny, niedosłowny, ironiczny, estetyczny (kierunek w literzturze – estetyzm).
3. Analiza tematyczna
- moralność: złe uczynki odbijają się na dziele sztuki, nie zaś na reputację, moralność społeczeństwa tego okresu jest powierzchowna, gdyż złe uczynki odbijały się na powierzchni obrazu, moralność narcystyczna, psychopatyczna – deleguje winę na innych, podobnie jak bohater serialu Ty,
mit młodości,
- kult piękna (lookizm, kakofobia),
- życie wieczne i wieczna młodość - reprezentowana przez Bazylego, który cierpi na nadmierną i romantyczną fascynację młodością,
- narcyzm - zaburzenie osobowości, w którym występuje wzorzec zachowań zdominowany nastawieniem wielkościowym (w wyobraźni lub na jawie), potrzebą bycia podziwianym, brakiem empatii, niezdolnością do przyjęcia perspektywy innych osób, okazywaniem arogancji i wyniosłych zachowań lub postaw, wiara, że jest się kimś "szczególnym" oraz wyjątkowym i że można być w pełni zrozumianym tylko przez innych "szczególnych" ludzi, itd. (cecha nabyta w dzieciństwie, deficyt atencji i sprzeczne sygnały rodziców),
- obsesja i fascynacja (Bazyli),
- próżność i powierzchowność – piękno fizyczne ważniejsze w społeczeństwie niż walory etyczne i moralne (lookizm), nawet pomimo występków Dorian dzięki swemu pięknu nie jest obiektem ostracyzmu,
- sybarytyzm – leniwy, wygodny tryb życia w luksusach i dostatku; wygodnictwo. Termin pochodzi od starożytnego greckiego miasta Sybaris, którego mieszkańcy wiedli dostatnie życie, folgując wszelakim przyjemnościom; brak znaczących postaci z klas niższych, postaci główne są apolityczne i aspołeczne;
- hedonizm - doktryna, uznająca przyjemność, rozkosz za najwyższe dobro i cel życia, główny motyw ludzkiego postępowania (Lord Henryk, Dorian Grey),
- dandyzm - wyszukana, niekiedy przesadna, elegancja w sposobie bycia. Charakteryzuje się szczegółową dbałością o strój i nienaganne maniery, kurtuazją, oryginalnością zarówno w wyglądzie, jak i zachowaniu,
- homoerotyzm (rozróżnienie powieść homoseksualna = powieść o więziach i relacjach między osobami tej samej płci, powieść homoerotyczna = powieść w której kluczowe są więzi osób tej samej płci, w której występuje większość postaci jednej płci a druga płeć jest niedoreprezentowana i nie ma większego znaczenia),
- dwoistość i rozdwojenie (Dorian), typowe dla powieści homoerotycznej,
- miłość i zakochanie: miłość to termin używany jako nadużycie jeśli chodzi o uczucie Doriana do Sybil, to raczej fascynacja (bądź przelotne zakochanie),
- sztuka a życie – prawdziwe emocje nie pochodzą z codzienności tylko z doznań artystycznych, przeżyć związanych ze sferą estetyczną (piękne przedmioty, dzieła sztuki, teatr, opera) – to co nie jest piękne nie ma wartości (Sybil źle gra, więc traci swoje piękno),
- rola sztuki – we wstępie Wilde zaznacza, że sztuka nie ma celu. Aby w pełni zrozumieć to twierdzenie, należy wziąć pod uwagę moralny klimat czasów Wilde’a i wiktoriańską wrażliwość na sztukę i moralność. Anglicy w epoce wiktoriańskiej wierzyli, że sztukę można wykorzystać jako narzędzie edukacji społecznej i oświecenia moralnego, co ilustrują prace pisarzy takich jak Karol Dickens.
4. Poetyka dzieła (struktura całościowa i wymiary działa literackiego: postać, czas, przestrzeń, narracja).
Podziały makrotekstowe - rozdziały w miarę równomierne,
Struktura zamknięta - śmierć głównego bohatera zamykająca powieść,
Czas – czas narracji: chronologiczny, elipsy (pominięcia), brak analepsis (flashbacków), brak prolepsis (flash-forward); czas zdarzeń: koniec XIX wieku, okres około 18 lat,
Przestrzeń – Londyn, przestrzenie prywatne, domy szlachty i arystokracji, miejsca z półświatka, do których Dorian robi wypady (palarnie opium),
Narracja – trzecioosobowa, narrator wszechwiedzący, dużo dialogów i inne retardacyjne zabiegi jak np. opisy przedmiotów i dzieł sztuki.
5. Intertekstualność (nawiązania do innych dzieł sztuki)
Karl Jori Huysmanns, Na wspak. Dorian niepoprawnie czyta tę powieść, bardzo powierzchownie, po prostu naśladuje jej wzorce i zachwyca się pięknem przemiotów i zapachów oraz czyta epizody z dekadenckiej partii historii Rzymu starożytnego (rozdział 11), brak jest mu samodzielności myślenia i myślenia krytycznego wobec dzieł sztuki, myli sztukę i życie, jest chodzącym dziełem sztuki - jest tym samym bowarystą: wraz z jego śmiercią sztuka i życie wracają na swoje miejsce.
Faust Goethego (Lord Henryk jako diabeł). Niczym Faust, Dorian sprzedaje diabłu duszę by zrealizować swoje żądze, (inne opowieści o sprzedanej duszy: Historia cudowna Piotra Schlemila (1814) Adalberta de Chamisso, topos bardzo obecny w literaturze romantycznej (u Mickiewicza np. ballada Pani Twardowska).
Niezwykły przypadek Doktora Jeckylla i Pana Hyde’a, R. L. Stevenson. Dwoista natura człowieka.
6. Genologia (cechy gatunkowe wpisujące dzieło w daną konwencję pisarską).
Powieść gotycka, choć brak ponurej atmosfery i średniowiecznych, mrocznych przestrzeni.
